Miasto na prawach powiatu

Miasto na prawach powiatu – jednostka samorządu terytorialnego w Polsce, niekiedy określana potocznie jako powiat grodzki lub powiat miejski. Miasto na prawach powiatu jest gminą o statusie miasta, wykonującą zadania powiatu. We wszystkich miastach na prawach powiatu władzę wykonawczą sprawuje prezydent miasta. Są jednostkami samorządu terytorialnego (podziału terytorialnego).
Ustawodawca w tekście pierwotnym ustawy powiatowej (Dz.U. z 1998 r. nr 91, poz. 578) stanowił w art. 3: "Powiat jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu", z czego można było wysnuć wniosek, iż miasto na prawach powiatu jest powiatem w znaczeniu terytorialnym. Obecnie, po nowelizacji z 2001 roku ustawa nie wydaje się uprawniać do takich wniosków. Ta sama tendencja widoczna jest w art. 91 rzeczonej ustawy. W tekście pierwotnym (ustęp 5) ustawodawca stanowił, że każdorazowo przez powiat rozumie się także miasto na prawach powiatu. Po zmianach z 2001 roku artykuł 91 nadaje miastom na prawach powiatu jedynie prawa przysługujące powiatom sensu stricto.
Należy więc przyjąć, iż miasta na prawach powiatu nie są powiatami, a jedynie gminami, którym ustawodawca, ze względu na swoją specyfikę, powierzył rozszerzony zakres zadań.
Konsekwencje nadania miastom praw powiatu są następujące:

• organy w mieście na prawach powiatu (tj. rada miasta i prezydent miasta) wykonują kompetencje właściwe dla - odpowiednio - rady gminy i rady powiatu oraz wójta (burmistrza) i starosty,
• organ wykonawczy miasta na prawach powiatu jest organem monokratycznym,
• rada nie wybiera organu wykonawczego i nie może go odwołać,
• radni składają ślubowanie wg tekstu roty z art. 23a ustawy gminnej.

Poza tym w strukturze organizacyjnej miasta posiadającego prawa powiatu pojawia się organ niefunkcjonujący w "normalnej" gminie (komisja bezpieczeństwa i porządku). Co do zasady miasto na prawach powiatu jest gminą, jego organy podlegają przede wszystkim regulacjom ustawy o samorządzie gminnym.
1 marca 2006 r. prezydenci i burmistrzowie 20 miast o statusie gminy miejskiej zwrócili się z apelem do Prezydenta RP, Sejmu RP, Senatu RP i Prezesa Rady Ministrów o przyznanie ich miastom praw powiatu. Swój apel motywowali faktem, iż obowiązujące regulacje prawne utrudniają sprawne zarządzanie miastami liczącymi powyżej 50 tys. mieszkańców, wchodzącymi w skład tzw. powiatów, a przede wszystkim hamują ich rozwój gospodarczy.
W 2000 r. rząd Jerzego Buzka uznał potrzebę rozpoczęcia pilnych działań prowadzących do łączenia się miast na prawach powiatu i powiatów mających siedzibę swych władz w tych miastach, z uwagi na znaczące dysproporcje występujące w zakresie potencjału instytucjonalnego jednostek powiatowych. Analizy rządowe wskazywały na znacząco wyższy potencjał miast na prawach powiatu i szczególnie niski potencjał powiatów pozbawionych większych ośrodków miejskich. Dane wskazują, że powiaty pozbawione dużych miast mają znacząco mniejsze zasoby służące do wypełniania powiatowych zadań publicznych.

Pałac Prezydencki lata 1939 - 1945

W czasie oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 gmach nie ucierpiał.
W latach 1941-1942 w pałacu prowadzono prace budowlane w związku z przekształceniem siedziby polskiego rządu w Deutsches Haus - niemiecką placówkę społeczno-kulturalną z hotelem i kasynem. Autorami tej kontrowersyjnej przebudowy, która zatarła dużą część zmian wprowadzonych wcześniej przez Mariana Lalewicza i przywróciła niektórym wnętrzom ich pierwotne cechy barokowe, byli Juliusz Nagórski i Jan Łukasik. Prace wykonano jednak bardzo starannie, zatrudniono przy nich m.in. specjalistów zaangażowanych przed wojną w renowację Zamku Królewskiego
W skrzydłach bocznych pałacu urządzono luksusowy hotel i restaurację, a w pomieszczeniach dawnej stajni radziwiłłowskiej - nastrojową piwiarnię. W ówczesnej Sali Jadalnej (obecnie Sala Bankietowa i Biblioteka) ustawiono na postumencie brązową głowę Adolfa Hitlera. W grupie pierwszych gości Deutsches Haus znalazł się gubernator generalny Hans Frank.
W późniejszym okresie okupacji na miejscu dawnego pomnika Iwana Paskiewicza wykopano zbiornik na wodę do celów przeciwpożarowych.
Walki toczone w Śródmieściu w 1944 w czasie powstania warszawskiego nie wyrządziły gmachowi żadnych szkód, a wycofujący się Niemcy nie zdążyli wysadzić go w powietrze. Wraz z pałacem Belwederskim oraz gmachem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego należy do nielicznych budynków rządowych w Warszawie, które nie zostały zniszczone w czasie II światowej.

Pałac Namiestnikowski

Pałac pozostawał własnością Radziwiłłów do wiosny 1818, kiedy to został odkupiony przez rząd Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę namiestnika Królestwa Polskiego. W latach 1818-1819 korpus główny został gruntownie przebudowany przez Piotra Aignera w stylu klasycystycznym, a na attyce ustawiono 10 alegorycznych figur. Boczne skrzydła zostały przedłużone do linii zabudowy ulicy, przy czym partie dobudowane zostały trochę rozszerzone w stosunku do już istniejących. Pałac zyskał zupełnie nową elewację w porządku korynckim. W 1821 na dziedzińcu od strony ulicy ustawiono - znajdujące się tutaj do dzisiaj - cztery kamienne rzeźby leżących lwów wykonane przez współpracującego z Aignerem włoskiego artystę Camillo Landiniego.
Łączne koszty zakupu, przebudowy i wyposażenia pałacu pochłonęły do końca 1823 zawrotną w tamtych czasach sumę 3,6 mln złotych polskich. Wydatki z kasy państwa były tak wielkie, że zainteresował się nimi senator Nikołaj Nowosilcow każąc sobie przedstawić ich szczegółowy wykaz.
Od 1818 gmach zaczął być nazywany Pałacem Namiestnikowskim, chociaż de facto był siedzibą tylko jednego namiestnika, gen. Józefa Zajączka, który zamieszkał tutaj razem ze swoją żoną Aleksandrą z Pernetów Zajączkową. Po jego śmierci (zmarł w pałacu w 1826) w gmachu mieściły się różne urzędy, a po powstaniu listopadowym oficjalną siedzibą namiestników Królestwa Polskiego (od 1874 generał-gubernatorów warszawskich) stał się Zamek Królewski.
W okresie powstania listopadowego w pałacu mieszkał dyktator powstania gen. Józef Chłopicki oraz rezydował Rząd Narodowy.
W 1852 w pałacu wybuchł pożar, w wyniku którego całkowitemu zniszczeniu korpus główny (ocalały tylko pomieszczenia parteru chronione potężnymi sklepieniami). Walcząca z żywiołem Warszawska Straż Ogniowa musiała wzywać na pomoc wojsko, a w okolicznych studniach zabrakło wody.
Rekonstrukcja pałacu zakończyła się w 1856. Prace we wnętrzach przeprowadzono pod kierunkiem Alfonsa Kropiwnickiego, a osiem nowych figur na attyce (dwie, umieszczone na skraju elewacji, ocalały z pożaru) wykonał Paweł Maliński. W maju tego samego roku w odbudowanym gmachu odbył się wielki bal wydany na cześć cara Aleksandra II przez obywateli Królestwa Polskiego.
W lipcu 1870 w miejscu przeznaczonym pierwotnie na pomnik księcia Józefa Poniatowskiego odsłonięto w obecności cara Aleksandra II pomnik Iwana Paskiewicza-Erywańskiego.
W latach 1874-1915 pałac zajmowały biura generała-gubernatora warszawskiego, a jego największą salę - Salę Balową - często udostępniano na wystawy. To właśnie tutaj, w marcu 1879, po raz pierwszy w Warszawie pokazano szerokiej publiczności obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”.
W latach 1899–1901 wyburzono znajdujący się z prawej strony pałacu pałac Tarnowskich i w jego miejscu wzniesiono hotel Bristol.
Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan w sierpniu 1915 pałac przejęła administracja niemiecka. W październiku 1917 rozebrano pomnik Iwana Paskiewicza, jednak na dawnym miejscu pozostał cokół monumentu wykonany z ciemnoszarego granitu finlandzkiego. Został on później wykorzystany do budowy pomnika księcia Józefa Poniatowskiego, odsłoniętego w 1923 na placu Saskim. Po usunięciu cokołu w miejscu pomnika urządzono trawnik.

Pałac Prezydencki do 1818 roku

Pierwotnie był to barokowy pałac w stylu rezydencji genueńskich, z pierwszym w Warszawie ogrodem typu włoskiego, schodzącym aż do rzeki Wisły (płynącej w tamtych czasach u podnóża skarpy), przy którym znajdowała się przystań dla statków. Projektantem pałacu był najprawdopodobniej Constantino Tencalla – ówczesny nadworny architekt króla Władysława IV, autor m.in. kolumny Zygmunta. Budowę rozpoczął w 1643 hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski, z przeznaczeniem na swoją warszawską rezydencję (jego główną siedzibą były Brody). Zmarł jednak w 1646, a prace dokończył jego syn Aleksander.
Podczas potopu szwedzkiego, w latach 1656-1657, pałac został ograbiony i zdewastowany przez Szwedów oraz wojska Jerzego Rakoczego.
Po śmierci Aleksandra Koniecpolskiego jego syn Stanisław sprzedał pałac w 1659 hetmanowi polnemu i marszałkowi wielkiemu koronnemu Jerzemu Sebastianowi Lubomirskiemu. Jednak już w 1674 pałac przeszedł w ręce Radziwiłłów z linii nieświeskiej. Za Radziwiłłów gmach był częstym miejscem zgromadzeń publicznych, uczt i balów. Jednym z najbardziej znanych mieszkańców pałacu był książę Karol Stanisław II Radziwiłł zwany Panie Kochanku, najzamożniejszy polski magnat II połowy XVIII wieku i jeden z najbogatszych ludzi ówczesnej Europy. Poróżniony z Czartoryskimi i królem Stanisławem Augustem Poniatowskim Radziwiłł przestał bywać w stolicy, a pałac wynajmowano, co przynosiło spory dochód. W latach 1768-1778 gmach został wynajęty Franciszkowi Ryxowi i zaadaptowany na teatr, w którym specjalną lożę miał także król.
W latach 1755-1762 gmach przebudowano i rozbudowano według wcześniejszego projektu Jana Zygmunta Deybla, w tym okresie powstały m.in. skrzydła boczne pałacu.
Od 1773 w gmachu odbywały się posiedzenia delegacji, która została wyłoniona przez Sejm Rozbiorowy dla przygotowania wspólnie z przedstawicielami trzech mocarstw traktatów I rozbioru Polski.
W 1778 w pałacu odbyła się premiera polskiej opery Nędza uszczęśliwiona, skomponowanej przez Macieja Kamieńskiego, uznawanej za pierwszą polską operę do czasu odkrycia barokowej opery Heca albo polowanie na zająca. W tym samym roku Radziwiłł pogodzony z Czartoryskimi wrócił do Warszawy, jednak budynek musiał niemal siłą przejmować z powrotem od artystów. Pałac został przez księcia odrestaurowany i nadal urządzano w nim wystawne uczty i bale. Po śmierci Karola Radziwiłła (1790) pałac odziedziczył 4-letni syn jego przyrodniego brata, Dominik Radziwiłł. Pałac w dalszym ciągu wynajmowano na różne cele m.in. występowały tutaj polskie, francuskie oraz niemieckie trupy teatralne.
W czasie Sejmu Czteroletniego pałac był siedzibą Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.
W lutym 1818 w pałacu odbył się pierwszy publiczny koncert ośmioletniego Fryderyka Chopina.

Ignacy Jan Paderewski - polityka

Na jego zlecenie w 1908 rzeźbiarz Antoni Wiwulski wykonał pomnik upamiętniający zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem. Monument został odsłonięty w 1910 w Krakowie, w obecności ponad 150 tys. osób. Paderewski wygłosił wówczas przemówienie o charakterze niepodległościowym.
Po wybuchu I wojny światowej, zaczął prowadzić szeroko zakrojoną działalność dyplomatyczną na rzecz Polski i Polaków, wykorzystując swą popularność na Zachodzie. M.in. zbierał fundusze na pomoc ofiarom wojny i był jednym ze współzałożycieli komitetów pomocy Polakom w Paryżu i Londynie. W 1915 założył wraz z Henrykiem Sienkiewiczem w Vevey Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Tego samego roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował swą działalność. Przed każdym ze swoich występów przemawiał na temat postulowanej przez niego niepodległości Polski. W krótkim czasie udało mu się zbliżyć do doradcy prezydenta Wilsona, Edwarda House'a. Później spotkał się z samym prezydentem, któremu w styczniu 1917 przekazał memoriał na temat Polski. Być może z tego powodu sprawa niepodległości naszego kraju znalazła się w słynnych 14 punktach Wilsona. W sierpniu 1917 został przedstawicielem na USA Komitetu Narodowego Polskiego z Romanem Dmowskim na czele.
Po powrocie do kraju Józefa Piłsudskiego i powierzeniu przez niego misji formowania rządu Jędrzejowi Moraczewskiemu, również i Paderewski powrócił do Polski. 25 grudnia 1918 pojawił się w Gdańsku, skąd następnie udał się do Poznania. Jego przybycie do stolicy Wielkopolski i entuzjastyczne przywitanie stało się impulsem do wybuchu zakończonego sukcesem powstania. Po przyjeździe do Warszawy, Paderewski spotkał się z Piłsudskim i podjął się roli mediatora pomiędzy nim, a obozem Dmowskiego. 16 stycznia 1919 został premierem, pełniąc również funkcję ministra spraw zagranicznych.
Wraz z Romanem Dmowskim jako delegat pełnomocny reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu, zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego, kończącego I wojnę światową. W tym czasie wsparł gen. Tadeusza Rozwadowskiego w jego planach tworzenia Legionu Amerykańskiego, który miał walczyć w Polsce z bolszewikami. W wyniku tych działań powstała polsko-amerykańska Eskadra Lotnicza im. Tadeusza Kościuszki. Paderewskiemu nie udało się zrealizować wszystkich założeń strony polskiej, jednak dał się poznać jako sprawny negocjator i dyplomata. Pomimo to jego bezpartyjny rząd był krytykowany w kraju zarówno przez lewicę, jak i prawicę. Paderewski wiedział, iż jego gabinet ma charakter tylko i wyłącznie przejściowy, dlatego w grudniu 1919 podał się do dymisji. Następnie wyjechał do Szwajcarii, aby odpocząć od polityki.
Powrócił jednak do kraju w kulminacji wojny polsko-bolszewickiej w 1920. Został wysłannikiem rządu polskiego do Ligi Narodów. Wkrótce jednak zrezygnował z tej funkcji w 1921.

Ignacy Jan Paderewski - dzieciństwo

Ignacy Jan Paderewski przyszedł na świat w Kuryłówce na Podolu w 1860. Matka, Poliksena z domu Nowicka, córka Zygmunta, filomaty i przyjaciela Adama Mickiewicza, zmarła wkrótce po jego narodzinach. Jedynym opiekunem Ignacego i jego starszej siostry Antoniny był ojciec, uczestnik powstania styczniowego, który za udział w nim odbył karę roku więzienia w Kijowie. Rodzice Paderewskiego pochowani zostali na cmentarzu w Żytomierzu. W tym czasie małym Paderewskim opiekowała się ciotka. Duży wpływ na jego wychowanie wywarł były powstaniec listopadowy, Michał Babiński. Zajmował się on nauczaniem dziecka historii, geografii, języka francuskiego i literatury polskiej. Młody Paderewski od dzieciństwa przejawiał uzdolnienia muzyczne, początkowo grając na starym rodzinnym fortepianie.
W latach 1872–1878 zdobył wykształcenie w warszawskim Instytucie Muzycznym, noszącym od 1919 nazwę Konserwatorium Warszawskie. Tam studiował grę na fortepianie pod kierunkiem Rudolfa Strobla, Juliusza Janoty, Romana Schloczera i jego brata Pawła Schloczera. Z przedmiotów teoretycznych kształcił się pod kierunkiem Gustawa Regulskiego, który był uczniem Hektora Berlioza. Po ukończeniu szkoły z odznaczeniem otrzymał posadę nauczyciela kursu średniego fortepianu w tejże szkole. Paderewski utrzymywał się grając na przyjęciach, komponując i wykonując własne utwory, a także udzielając lekcji gry. W 1880 poślubił Antoninę Korsakównę. Pomimo zachwytów otoczenia, sam twierdził iż musi jeszcze wiele się nauczyć – przez to potrafił ćwiczyć nawet po 12 godzin dziennie. W 1881, po śmierci żony (która pozostawiła go z kalekim kilkumiesięcznym synem Alfredem), wyjechał doskonalić swój warsztat do Berlina.

Honorowy obywatel Warszawy - Józef Piłsudzki

Józef Piłsudski, herbu Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 w Zułowie na Wileńszczyźnie, w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Ojciec, Józef Wincenty (1833–1902), był podczas powstania w 1863 komisarzem Rządu Narodowego na powiat rosieński, matka – Maria z Billewiczów (1842–1884) – pochodziła ze znanego rodu szlacheckiego herbu Mogiła. Rodzice zawarli związek małżeński bezpośrednio przed powstaniem.
Po stłumieniu powstania, uchodząc przed prześladowaniem ze strony Rosjan, Józef Wincenty Piłsudski uciekł ze Żmudzi na Litwę, gdzie też kilkakrotnie zmieniał miejsce pobytu. Dopiero jesienią lub zimą 1863 nowożeńcy zamieszkali na stałe w posagowym Zułowie.
Józef Wincenty Piłsudski postawił na uprzemysłowienie; poddał majątki żony (Adamowo, Suginty, Tenenie, Zułowo, razem ok. 12 000 ha) gruntownej modernizacji, sprowadził specjalistów, również z zagranicy. Nad brzegiem Mery wybudował duży trzypiętrowy młyn, dużą gorzelnię, wytwórnię drożdży, cegielnię i wytwórnię terpentyny. Wzniósł również nowy dwór.
W Zułowie 5 grudnia 1867 urodził się Józef Klemens Piłsudski. Był czwartym w kolejności dzieckiem – w 1864 urodziła się Helena, w 1865 – Zofia, a w 1866 – Bronisław Piłsudski. Po Józefie, którego w rodzinie nazywano Ziukiem, urodzili się także Adam, Kazimierz i Maria, Jan, Ludwika, Kacper oraz bliźnięta Piotr i Teodora (zmarły w wieku 1,5 roku).
Józef został ochrzczony 15 grudnia 1867 w kościele rzymskokatolickim w majątku Sorokpol (dekanat święciański) przez księdza Tomasza Wolińskiego. Rodzicami chrzestnymi byli Józef Marcinkowski i Konstancja Rogalska.
Maria Piłsudska wychowywała swoje dzieci w duchu głęboko patriotycznym, dbała też o ich wykształcenie. Dzieci uczyli sprowadzeni do dworu nauczyciele. Języków uczyły dwie bony, Niemka i Francuzka.
Nieudana działalność inwestycyjna ojca doprowadziła zarządzane przez niego majątki do ruiny. Problemy rodziny pogłębił pożar, po którym w 1874 Piłsudscy przenieśli się do Wilna, zmuszeni tam do egzystencji w trudnych warunkach materialnych.
Tu w 1877 Józef, wraz z bratem Bronisławem, rozpoczął naukę w I Gimnazjum wileńskim, mieszczącym się w gmachu dawnego uniwersytetu. W gimnazjum bracia, razem z innymi uczniami, poddawani byli intensywnej rusyfikacji. W 1882 obaj bracia (wraz z innymi kolegami) założyli kółko samokształceniowe o nazwie Spójnia, zajmujące się sprowadzaniem z Warszawy polskich książek.

Wody

a terenie Warszawy znajduje się kilkadziesiąt zbiorników wodnych i cieków, niektóre z nich mają dużą wartość przyrodniczą i krajobrazową. W skład wód stojących wchodzi m.in. kilka zbiorników o charakterze jezior, będących starorzeczami Wisły (Jezioro Wilanowskie, Jeziorko Czerniakowskie, Jezioro Kamionkowskie, Jezioro Gocławskie, Łacha Potocka), kilka zbiorników torfowiskowych, kilkanaście stawów parkowych i sztuczne zbiorniki (przeważnie fosy) będące pozostałościami XIX-wiecznych fortyfikacji Warszawy, a także pozostałości po wyrobiskach gliny w formie glinianek (w Parku Szczęśliwickim, Parku Moczydło, Glinianki Sznajdra, Staw Koziorożca itd.).
Największym naturalnym zbiornikiem wodnym w Warszawie jest Jeziorko Czerniakowskie (19,7 ha) mające status rezerwatu. Inne duże zbiorniki (o powierzchni kilkunastu ha) to także Jezioro Powsinkowskie (bardzo cenne przyrodniczo: m.in. jako ostoja ptaków wodno-błotnych i ze względu na rzadkie gatunki bentosowych bezkręgowców) i Jezioro Wilanowskie. W dużych warszawskich parkach znajduje się wiele stawów parkowych, jednak tylko niektóre z nich mają charakter zbiorników trwałych (Łazienki Królewskie, Park Moczydło, Park Szczęśliwicki, Park Skaryszewski, Dolinka Służewiecka), z pozostałych (np. Pole Mokotowskie, Park Ujazdowski) woda jest regularnie spuszczana, okresowo usuwane są rośliny i osady, co uniemożliwia występowanie w nich większości typowych przedstawicieli słodkowodnej fauny i flory. Na terenie Warszawy występują chronione prawem torfowiska, na których znajdują się malownicze zbiorniki wodne (m.in. Macierowe Bagno i Bagno Jacka w Wesołej oraz Biały Ług w Wawrze). Częściową ochroną prawną jako tzw. użytek ekologiczny objęte jest Jeziorko Imielińskie na Ursynowie.
Na terenie Warszawy znajduje się wiele sztucznych zbiorników wodnych będących pozostałościami po XIX-wiecznych fortyfikacjach miasta. Należą do nich m.in.:

• fosa Fortu Wawrzyszew – obecnie jeden z bardziej czystych zbiorników tej części Warszawy
• fosa Fortu Bema – dostępna dla zwiedzających wraz z parkiem utworzonym na terenie fortyfikacji, w ostatnich latach uregulowana i odnowiona łączenie z całym kompleksem
• Fosa Babicka wokół Fortu Babice – zbiornik niedostępny dla publiczności (zajęty przez Wojsko Polskie)
• fosa Fortu Blizne
• fosa Fortu Okęcie – znajdująca się w rękach prywatnych
• fosa Fortu Zbarż – publicznie dostępna, obfitująca w ryby i lubiana przez wędkarzy
• fosa Fortu Piłsudskiego
• fosa Fortu Czerniaków, obecnie Park im. Czesława Szczubełka
• Bernardyńska Woda.

Wiele fragmentów przepływającej przez Warszawę Wisły, zwłaszcza na wschodnim brzegu, jest bardzo cennych przyrodniczo, zarówno ze względu na gnieżdżące się tu ptaki (np. Rezerwat Wyspy Zawadowskie w Wilanowie i Wawrze), jak i liczne populacje ryb, a także rzadkich bezkręgowców. Około 20 trwałych cieków i kanałów jest elementem środowiska przyrodniczego Warszawy, m.in. silnie zdegradowany, choć wciąż atrakcyjny przyrodniczo kilkunastokilometrowy Kanał Żerański (Królewski) łączący Wisłę z Jeziorem Zegrzyńskim i malownicza rzeka Wilanówka, płynąca fragmentami wśród wiejskiego i półnaturalnego krajobrazu. Wiele starych cieków wodnych: Drna, Rudawka, Żurawka – zostało skanalizowanych.
Środowiska słodkowodne Warszawy i ich otoczenie to, jak w przypadku innych wielkich miast rezerwuary różnorodności biologicznej, podlegające niestety coraz silniejszej presji ze strony otaczających silnie zurbanizowanych obszarów (tzw. rozpełzanie się miasta).

Lasy

W obrębie miasta znajduje się kilkanaście zwartych obszarów leśnych, obejmujących ponad 7200 ha, co stanowi prawie 14% powierzchni miasta (można to sobie wyobrazić jako położony wewnątrz miasta kwadrat o boku 8,5 km). Lasy te są w większości pozostałościami dawnej, rozległej Puszczy Mazowieckiej porastającej te obszary, ale w większości są silnie przekształcone przez gospodarkę. Większość lasów w obrębie Warszawy to bory sosnowe z domieszką brzóz i dębów. Wiele z tych środowisk służy warszawianinom do rekreacji, niektóre mają dużą wartość przyrodniczą i chronione są w formie rezerwatów przyrody.
Największą część spośród obszarów leśnych zajmują lasy prywatne pod nadzorem Prezydenta m.st. Warszawy (44%), pozostałe to lasy miejskie (38%) (Lasy miejskie Warszawy) i lasy stanowiące własność Skarbu Państwa administrowane przez Lasy Państwowe (18%).

 Osobny artykuł: Lasy miejskie Warszawy.

Największe zwarte obszary leśne Warszawy zlokalizowane są w obrębie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Składają się z kilku dużych kompleksów leśnych, częściowo od siebie izolowanych, leżących na południowo-wschodnim skraju miasta: w dzielnicach Wesoła i Wawer i częściowo w podwarszawskich gminach. W skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego wchodzą m.in. Rezerwat im Jana III Sobieskiego z pięknymi fragmentami dąbrów i Rezerwat torfowiskowy Bagno Jacka w Wesołej. Na północ od terenów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego położone są rozległe Lasy Rembertowskie, częściowo zlokalizowane na terenach wojskowych. Na ich południowym skraju leży leśny rezerwat Kawęczyn, a blisko niego Rezerwat Olszynka Grochowska.
W lewobrzeżnej części Warszawy również znajduje się kilka rozległych obszarów leśnych, m.in.:

• Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego mający status rezerwatu krajobrazowego położony na południowym skraju dzielnicy Ursynów
• Las Bielański – rezerwat przyrody położony w północnej części Warszawy, na Bielanach.
• Las Młociński
• Park Leśny Bemowo

Te trzy ostatnie obszary łączą się wąskimi pasami zadrzewień ze znajdującym się tuż za granicami miasta Kampinoskim Parkiem Narodowym.
Są tu także mniejsze fragmenty zbiorowisk leśnych o charakterze leśno-parkowym

• Rezerwat przyrody Las Natoliński wchodzący w skład zespołu pałacowo-parkowego Park Natoliński
• Park Rezerwat Morysin
• Lasek na Kole

Obszary leśne Warszawy są bardzo cenne jako ostoje fauny i flory, zwłaszcza fragmenty rezerwatowe i ze względu na walory krajobrazowe.

Obszary chronione

Na północny zachód od Warszawy rozciąga się Puszcza Kampinoska. Większość terenów puszczy zajmuje Kampinoski Park Narodowy, stanowiący od 2000 rezerwat biosfery UNESCO. Warszawa jest jedyną stolicą w Europie i jedną z dwóch w świecie graniczących bezpośrednio z parkiem narodowym. W granicach otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego leży część dzielnicy Bielany.
Na terenie miasta istnieje wiele obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, objętych ochroną na mocy ustawy o ochronie przyrody:

• 13 rezerwatów przyrody (w tym dwa: Las Natoliński i Skarpa Ursynowska – objęte dodatkowo ochroną kulturową)
• 5 użytków ekologicznych
• 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych
• kilkaset pomników przyrody (w tym wiele drzew i zespołów drzew, z największą aleją lipową wzdłuż ul. Żwirki i Wigury, oraz ponad 60 głazów narzutowych lub zespołów, z największym Głazem Ursynowskim przy ul. Nutki – 9,6 m obwodu)

Osobne artykuły: Rezerwaty przyrody w Warszawie i Pomniki przyrody w Warszawie.

Ponadto inne wartościowe tereny – dolina Wisły, Wilanówki, ciąg jezior oraz kompleksy leśne – weszły w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Część WOChK związana z doliną Wisły stanowi obecnie fragment sieci obszarów Natura 2000. Tereny leśne we wschodniej części Warszawy objęto granicami Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Ruch drogowy w Warszawie

Warszawa jest głównym węzłem komunikacyjnym Mazowsza. Przez miasto przebiega droga ekspresowa S8, 5 dróg krajowych: DK2, DK7, DK8, DK61 i DK79 oraz 14 dróg wojewódzkich: DW580, DW629, DW631, DW633, DW634, DW637, DW638, DW706, DW711, DW717, DW719, DW724, DW801 i DW898. Po zniszczeniach II wojny światowej, powstania warszawskiego i powojennych rozbiórkach kamienic, w mieście poprowadzono i poszerzono kilka ciągów transportowych. Jednak przez kolejne dziesięciolecia, aż do lat 90. XX wieku inwestycje transportowe były daleko niewystarczające – Warszawa długo była jedną z nielicznych stolic europejskich pozbawioną metra, nadal brakuje kilku połączeń mostowych, miasto nie ma też obwodnic wyprowadzających ruch poza obszar miasta (nie licząc DK50 przebiegającej ok. 30 km od Warszawy) i ruch tranzytowy prowadzony jest przez centrum.
Jednym z głównych zadań miasta jest rozwój sieci transportu miejskiego, mogącego stać się alternatywą dla prywatnego transportu samochodowego, którego rola w centrum miasta będzie ograniczana. W 1999 powstała strefa płatnego parkowania w śródmieściu, w przyszłości rozważa się wprowadzenie opłat za wjazd do centrum. Jednocześnie od początku XXI w. prowadzone są działania mające na celu zintegrowanie różnych środków transportu: przy dużych węzłach przesiadkowych powstają parkingi typu Parkuj i Jedź (Park and Ride), uruchomiono wspólny bilet ZTM-KM rozszerzając następnie jego zasięg na kolejne gminy podwarszawskie, wydłużono sieć autobusów podmiejskich, na ciągach ulic pozbawionych transportu szynowego powstają wydzielone pasy dla autobusów, następuje też sukcesywna wymiana taboru i modernizacja linii tramwajowych i kolejowych.
Na podstawie danych od 2006 o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom producent w 2010 podaje, że wśród 59 miast Europy Warszawa po Brukseli ma największy udział głównych ulic (37,5%), na których prędkość poruszania jest równa 70% ograniczenia prędkości (w miastach europejskich są różne ograniczenia prędkości

^.

Lata pierwszych sukcesów

29 września 1955 Legia zdobyła po raz pierwszy Puchar Polski (5:0 w Warszawie z Lechią Gdańsk), a miesiąc później, 20 listopada, mistrzostwo Polski (1:1 w Sosnowcu z Zagłębiem). Był to pierwszy dublet w historii polskiej piłki, ale trenera Steinera, który odniósł ten sukces, zastąpił Ryszard Koncewicz. Powtórzył on wyczyn poprzednika i na 40-lecie istnienia klubu, po remisie 2:2 z ŁKS-em Łódź i zwycięstwie 3:0 nad Górnikiem Zabrze, doprowadził drużynę do mistrzostwa i zdobycia Pucharu Polski. Wielu piłkarzy z tamtego składu znalazło się w drużynie przy okazji poboru do wojska. Byli to wcześniej zawodnicy takich klubów jak: Polonia Bytom, Ruch Chorzów czy Wawel Kraków. Ten ostatni, jak większość OWKSów, został rozwiązany. Oficjalnie z powodu „reorganizacji pionu wojskowego”, jednak oznaczało to tylko wzmocnienie CWKS-u. Dodatkowo w tym sezonie Legia odniosła swoje najwyższe zwycięstwo w historii, pokonując krakowską Wisłę 12:0. Trzy pierwsze miejsca w klasyfikacji strzelców zajęli gracze warszawskiego zespołu. Przez kolejne cztery sezony Wojskowi utrzymywali się w górnej części tabeli.
Debiut klubu w europejskich pucharach zakończył się na 1/16 finału Pucharu Europy Mistrzów Krajowych, po przegranym dwumeczu z bratysławskim Slovanem (0:4 w Bratysławie i 2:0 w Warszawie).
2 lipca 1957 powrócono do historycznej nazwy Legia (Wojskowy Klub Sportowy „Legia” Warszawa), przybrano nowe obowiązujące do dzisiaj barwy, biało-czerwono-zielono-czarne (w późniejszym okresie zamieniono kolejność dwóch pierwszych kolorów) i przyjęto obowiązujący do 30 czerwca 2005 herb. Tego dnia przeprowadzono w klubie także szereg zmian, których celem była zmiana charakteru klubu – likwidacja CWKS i powrót do koncepcji Legii klubu warszawskiego. 24 września Legioniści, grający jako reprezentacja Warszawy, zostali zaproszeni do Hiszpanii, na pierwszy mecz na nowym stadionie FC Barcelona, Camp Nou.

Po wojnie

Po zakończeniu II wojny światowej, w kwietniu 1945 klub reaktywowano pod nazwą I Wojskowego Klubu Sportowego Warszawa, a w czerwcu tego roku dodano historyczny człon Legia. Wśród osób którzy przywrócili klub do życia, byli m.in.: Julian Neuding przedwojenny pięściarz stołecznego Makabi, Karol Rudolf przedwojenny działacz Legii, Henryk Czarnik i Józef Ziemian – piłkarze Legii z okresu międzywojennego. Drużyna początkowo rozgrywała spotkania towarzyskie ze stołecznymi zespołami, a także z klubami z innych krajów, m.in. ze szwedzkim IFK Norrköping oraz jugosłowiańskim Partizanem Belgrad. W pierwszych powojennych mistrzostwach polski (1946) Zieloni zajęli drugie miejsce w swojej grupie eliminacyjnej, odpadając z dalszej rywalizacji. Legionistów wyprzedziła wtedy warszawska Polonia, która zdobyła potem mistrzostwo. Do startującej w 1948, po dziewięcioletniej przerwie, ekstraklasy Wojskowi zakwalifikowali się po zwycięstwie w eliminacjach międzyokręgowych makroregionu północno-wschodniego oraz po zdobyciu drugiego miejsca w kwalifikacjach ogólnopolskich. Klub zajął w nich ostatecznie czwarte miejsce, remisując (3:3 z Ruchem Chorzów) przy okazji swój 250. mecz ligowy. Przez dwa kolejne ligowe sezony Legia utrzymywała się w ekstraklasie dzięki lepszemu bilansowi bramek od zdegradowanych zespołów. W listopadzie 1949, po reformach wprowadzanych przez ówczesne władze, kolejny raz zmieniono nazwę, na Centralny Wojskowy Klub Sportowy Warszawa oraz nadano nowy herb (Duża litera C, a w niej mniejsze: W, K, S). Oficjalnym patronem drużyny zostało Ludowe Wojsko Polskie.
W 1951, gdy na wzór radziecki mistrzem Polski zostawał zdobywca pucharu, warszawska drużyna zajęła trzecie miejsce. Rok później Legia odniosła pierwszy sukces w swej historii. W pucharze Polski Wojskowi dotarli do finału, w którym ulegli warszawskiej Polonii 0:1. Do tej fazy rozgrywek dotarły jednak wzmocnione o graczy z pierwszego składu rezerwy Legionistów, pierwsza drużyna odpadła w 1/8 finału.

Lata 20. i 30. XX wieku

Klub postanowiono profesjonalnie 'reaktywować' 14 marca 1920. W salach kasyna oficerskiego na Zamku Królewskim grupa byłych oficerów utworzyła Wojskowy Klub Sportowy (WKS) Warszawa, ustalając dla niego biało-czerwone barwy statutowe. Pośród nich był Zygmunt Wasserab, jeden z założycieli klubu.
Z powodu wojny bolszewickiej i udziału w niej wielu warszawskich piłkarzy, WKS nie został zgłoszony do premierowych rozgrywek o mistrzostwo Polski w 1920. W sezonach 1921–1926 drużyna nigdy nie wyszła poza klasę A okręgu warszawskiego, lecz był to okres bardzo ważny dla klubu. W 1922 uchwalono statut umożliwiający grę w zespole osobom cywilnym i zmieniono nazwę na Wojskowy Klub Sportowy „Legia” Warszawa. Był on wzorowany na dokumencie lwowskiej Pogoni. W tym czasie ogłoszono także fuzję z najstarszym warszawskich klubem sportowym, Koroną, która spowodowała przejęcie nowych, biało-zielonych barw klubowych.
W pierwszym międzynarodowym meczu (18 maja 1922) Legioniści ulegli na własnym stadionie 2:9 czechosłowackiej Viktorii Żiżkow Praga. Rok później w Mistrzostwach Warszawy Wojskowi zajęli 3 miejsce.
Po pierwszym w historii wyjściu poza klasę A w 1927, Legia zakwalifikowała się do nowo powstałej Polskiej Ligi Piłki Nożnej. Pierwszy prezesem Ligi Polskiej został prezes warszawskiego zespołu, Roman Górecki. Pierwsze ligowe zwycięstwo Wojskowi odnieśli w Łodzi 8 maja z Klubem Turystów. Mecz zakończył się wynikiem 1-6 dla gości. Jednocześnie Marian Łańko zdobył pierwszą ligową bramkę z rzutu wolnego oraz zanotował pierwszego hat-tricka dla stołecznego klubu. W tym samym roku Wojskowi w meczu z Pogonią Lwów odnieśli nawyższą ligową porażkę. Mecz zakończył się wynikiem 11-2 dla Pogoniarzy. Ostatecznie Legia zajęła piąte miejsce na koniec sezonu, mimo pięciu porażek na początku rozgrywek. Napastnik Legionistów Marian Łańko zajął w tym sezonie drugie miejsce w klasyfikacji strzelców, z 31 trafieniami. Warszawski klub zadebiutował także w pucharze Polski, wygrywając mecz z Pogonią Warszawa 7:0. Przez dwa kolejne sezony Legia zajmowała wyższe miejsca w lidze niż inne stołeczne kluby: Polonia i Warszawianka.
Rok 1930 był dla klubu bardzo ważny. W pierwszej edycji nagród MSZ za najlepsze wyniki w rywalizacji miedzynarodowej, Wojskowi otrzymali „wędrowny” puchar. Po trzech latach budowy, otwarto przy ulicy Łazienkowskiej Stadion Wojska Polskiego. W pierwszym meczu na nowym obiekcie Legia zremisowała z nieistniejącą już Europą Barcelona 1:1. W tym samym roku legioniści pokonali Ruch Hajduki Wielkie 7:1 w swoim setnym występie w ekstraklasie. Legia odnosiła również największe przedwojenne sukcesy i do mistrzostwa Polski w latach 1930 i 1931 brakowało jej odpowiednio trzech i jednego punktu.
W sezonie 1935 Legia utrzymała się w lidze dzięki jednemu punktowi przewagi nad zdegradowaną Cracovią, a następnie w 1936, w jubileusz 20-lecia klubu, przegrała siedem kolejnych meczów z rzędu i zanotowała jedyny w okresie swego istnienia spadek z pierwszej ligi. W 1937 władze klubu zdecydowały o jego powrocie do wojskowego statutu. W efekcie z pierwszego zespołu odeszły prawie wszystkie osoby cywilne, głównie do innych warszawskich drużyn. W 1937 w klasie A okręgu warszawskiego Legia zajęła czwarte miejsce, a rok później pierwsze, premiowane grą w barażach o I ligę. Wojskowi zajęli w nich trzecią lokatę i nie zdołali awansować. Zarząd zareagował wycofaniem klubu ze wszystkich rozgrywek i postanowił rozgrywać tylko mecze towarzyskie. W 1938 większość sekcji drużyny rozwiązano, pozostawiając jedynie trzy: tenisową, pływacką i motorową.

Legia Warszawa - Zalożenie klubu

Do utworzenia klubu przyczynił się w znacznym stopniu wybuch I wojny światowej, bowiem w skład ówczesnych Legionów Polskich wchodziło wielu żołnierzy, którzy przed wojną uprawiali futbol.
Pierwsze treningi drużyna rozpoczęła jeszcze wiosną 1915 w Piotrkowie Trybunalskim, zaś między 5 a 15 marca 1916 na wniosek chorążego Zygmunta Wasseraba w kancelarii kompanii sztabowej Komendy Legionów Polskich w Kościuchnówce (znajdującej się niedaleko Maniewicz na Wołyniu) doszło do założenia klubu piłkarskiego. Na jej prezesa mianowano chorążego Władysława Groele, a plutonowy Stanisław Mielech zaproponował nazwę „Drużyna Legjonowa LEGIA”, przyjęto zaś inną – „Drużyna Sportowa Legia, biało-czarne barwy i herb ukazujący białą literę „L” (symbol Legionów) na czarnej tarczy. Innymi propozycjami nazwy były: „Drużyna Komendy Legionów” oraz „Stryr”. Piłkarze grali w białych strojach z ukośnymi czarnymi pasami (nawiązanie do Czarnych Lwów).

Drużyna Legii w 1916

Jeszcze wiosną tego samego roku zespół rozegrał szereg meczów z innymi drużynami żołnierskimi, które w większości kończyły się zwycięstwami „Drużyny Legjonowej LEGIA”. Najstarsze zachowane wyniki to: 7:0 z Dywizyjnym Zakładem Sanitarnym, 3:3 z 6. Pułkiem Piechoty Legionów oraz dwa zwycięstwa (6:4 i 3:1) z 4. Pułkiem Piechoty Legionów. W lipcu 1916 – w związku z ofensywą Brusiłowa – Legiony zaczęły wycofywać się na zachód, a klub przeniósł się do Warszawy. Pierwszy mecz w nowym mieście rozegrano 29 kwietnia 1917 (remis 1:1 na Agrykoli przeciwko Polonii Warszawa). W sumie z dziewięciu rozegranych w stolicy spotkań Legia trzy zremisowała, a sześć wygrała. W pierwszym wyjazdowym spotkaniu Legia odniosła zwycięstwo 2:1 nad ówczesnym mistrzem Polski Cracovią w Krakowie, dzięki czemu została obwołana nieoficjalnym mistrzem kraju. W 1918 wojna się zakończyła, lecz drużyna kontynuowała grę na szczeblu amatorsko-towarzyskim.

Politechnika Warszawska

Politechnika Warszawska (PW) – państwowa wyższa uczelnia w Warszawie. Jest jedną z największych i najlepszych wyższych uczelni technicznych w Polsce oraz w Europie Środkowo-Wschodniej. Politechnika Warszawska zajmuje od lat 1. miejsce w Polsce w "Rankingu Szkół Wyższych" wśród uczeni technicznych publikowanym przez miesięcznik edukacyjny "Perspektywy". Według ogólnoświatowego rankingu szkół wyższych Webometrics Ranking of World Universities opracowanego przez hiszpański instytut Consejo Superior de Investigaciones Científicas uczelnia zajmuje 2. miejsce w Polsce wśród uczelni technicznych, a w świecie 374. pośród wszystkich typów uczelni.
Za oficjalną datę powstania Politechniki Warszawskiej przyjmuje się rok 1915, ale już od 1898 istniał Instytut Politechniczny w Warszawie z rosyjskim językiem wykładowym. Uczelnia sięga tradycjami do 1826, kiedy to powstała Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego.
Główny kompleks Politechniki położony jest w centrum Warszawy. Jest to obszar między aleją Niepodległości, ulicami Nowowiejską i Koszykową. Kluczowe miejsce przy placu Politechniki zajmuje Gmach Główny.
Oprócz tego do Politechniki należą budynki w okolicach głównego kompleksu, Kampus Południowy w okolicy skrzyżowania ulic św. Andrzeja Boboli i Narbutta (wydziały WZ, WIP, SIMR, Mechatronika, WIM oraz DS Żaczek), Waryńskiego (DS Riviera, DS Mikrus, wydział IChIP), Batorego (klub Stodoła), Wawelskiej i placu Narutowicza (DS Akademik, DS Tulipan, DS Pineska, DS Bratniak i DS Muszelka).
Na terenie Politechniki Warszawskiej działają licznie organizacje studenckie i koła naukowe, a także niekomercyjne media studenckie: portal „polibuda.info”, radio internetowe Radio Aktywne, telewizja internetowa TVPW oraz miesięcznik kulturalny „i.pewu”.

Wars

Wars – postać z legendy o założeniu Warszawy, rybak, który udzielił gościny księciu Siemomysłowi, zagubionemu podczas polowania. Legenda mówi, iż książę nadał tereny nad Wisłą Warsowi i jego żonie Sawie. Od ich imion miała pochodzić nazwa miasta Warszawa.
Kontrowersją dotyczącą tej legendy jest fakt, że Sawa jest starosłowiańskim imieniem męskim.
Dawno dawno temu nad Wisłą stała maleńka chatka, a w niej mieszkali Wars i Sawa. Wars był rybakiem, a jego żona miała na imię Sawa. Pewnego razu w okolicy tej odbywało się polowanie Ziemiomysła - pana okolicznych ziem. W pościgu za zwierzyną książę odłączył się od orszaku i zgubił się w kniei. Wieczór już się zbliżał, a książę nie mógł znaleźć powrotnej drogi. W końcu, dotarł do brzegu Wisły i zobaczył chatkę Warsa i Sawy. Ponieważ w nocy niebezpiecznie było samemu chodzić po puszczy, książę zapukał do chatki i poprosił o nocleg. Wars i Sawa przyjęli nieznajomego bardzo gościnnie. Nakarmili go i zaofiarowali mu nocleg, a książę przyjął to z wdzięcznością. Rankiem książę podziękował ubogim rybakom za pomoc; powiadano, że rzekł im wtedy "Nie zawahaliście się przyjąć pod swój dach nieznajomego i uratowaliście go od głodu, chłodu, a może i dzikich zwierząt. Dlatego ziemie te na zawsze Warszowe zostaną, aby wasza dobroć nie została zapomniana". Druga wersja mówi o tym że Sawa była syreną, którą pojmał Wars.

Legenda o Bazyliszku

Bazylisze^k (gr. basiliskos, łac. regulus), czasem nazywany królem węży – mityczne stworzenie, pojawiające się w legendach, podaniach i bajkach wielu narodowości (także w Polsce).
Bazyliszek, wykluwający się z jaj, które składają siedmioletnie koguty, a następnie wysiadywany 9 lat przez ropuchy lub węże, może żyć wiele wieków. Według innych legend bazyliszek jest stworzeniem, które rodzi się raz na 100 lat z jaja złożonego przez koguta. Wyglądem przypomina olbrzymiego węża, kojarzony jest także z jaszczurką. Może osiągnąć do piętnastu metrów długości. Żywi się wszelkiego rodzaju ssakami, ptakami, a także większością gadów. Jest śmiertelnym wrogiem pająków. Do obrony służą mu kły oraz wręcz toksyczny oddech, przede wszystkim jednak znany jest ze swojego spojrzenia – kto spojrzy mu w oczy natychmiast zmienia się w kamień. Fakt ten w legendach był powszechnie wykorzystywany: bohater podstępem zmuszał bazyliszka, aby ten spojrzał w lustro lub w inny przedmiot, w którym może ujrzeć swoje odbicie, aby uśmiercić gada. Naturalnym czynnikiem, który może doprowadzić do śmierci bazyliszka jest pianie koguta. Zabić mogła go również łasica swoim zapachem.
Pliniusz Starszy w Historii naturalnej opisywał bazyliszka jako węża z jaśniejszą plamą na głowie w kształcie korony, później uważano również, że jest to czworonogi kogut, w koronie, o żółtym upierzeniu, ze skrzydłami, ogonem węża, zakończonym hakiem lub drugą kogucią głową.
Ponieważ bazyliszek zabijał wszystkie stworzenia, żył na pustyni. Pliniusz twierdził nawet, że jego spojrzenie rozsadza kamienie i wypala zieleń.

Bazyliszek

Bazyliszka wykorzystała J. K. Rowling tworząc powieść Harry Potter i Komnata Tajemnic. W powieści potwór w postaci wielkiego węża atakował uczniów Hogwartu. Po zamku poruszał się za pomocą rur kanalizacyjnych. Jego siedzibą była – legendarna, jak wcześniej sądzono – Komnata Tajemnic, umieścił go w niej Salazar Slytherin przed opuszczeniem zamku. Potwór miał być uwolniony z Komnaty, gdy do zamku powróci prawowity dziedzic Slytherina, aby oczyścić szkołę ze szlam. Bazyliszek zaatakował szkołę dwukrotnie – w latach 40. XX wieku, kiedy to zginęła jedna osoba, i pięćdziesiąt lat później (kilka ofiar zostało spetryfikowanych). Zapanować nad stworzeniem mogły jedynie osoby posiadające niezwykle rzadki dar porozumiewania się z wężami, tzw. wężouści.
Bazyliszek występuje też w serii książek fantasy Zapomniane Krainy. Przedstawiony jest tam jako wielki gad, polujący za pomocą kłów, pazurów, trującego oddechu i petryfikacji za pomocą spojrzenia (za pomocą bezpośredniego spojrzenia może nawet zabić). Spotkać go można m.in. w rozległym Podmroku, gdzie jako jeden z nielicznych potworów nie musi ukrywać swojej obecności.
Pojawia się także w piątej części cyklu Świat Dysku Terry’ego Pratchetta – Czarodzicielstwo, gdzie ginie w wyniku spotkania z Bagażem.

O bazyliszku (w opowiadaniu Granica możliwości), a także kuroliszku (opierzonym stworzeniu mylonym z bazyliszkiem) ("Saga o wiedźminie" tom 5 "Pani jeziora") wspomina również Andrzej Sapkowski. W Sadze o wiedźminie bazyliszek jest jadowitym stworem o długim, jaszczurczym ogonie; posiada sierpowate szpony, błoniaste skrzydła, a także ptasi dziób. Tego straszliwego stwora boją się nawet smoki. Jego skóra jest bardzo dobrym i bardzo drogim materiałem służącym do produkcji obuwia. Istnieją mity mówiące o jego umiejętności zmieniania ludzi w kamień za pomocą spojrzenia oraz o tym, że bazyliszek rodzi się z jaja zniesionego przez koguta, a następnie wysiedzianego przez sto i jednego jadowitego węża.
We wrześniu 2009 ukazała się debiutancka powieść Tomasza Bukowskiego „OBIEKT R/W 0036”. Książka reprezentuje gatunek horroru historycznego. Ukazuje ona walkę Polaków i Niemców, w ogarniętej Powstaniem Warszawie, z mitycznym bazyliszkiem.
Jest jednym z potworów w serii gier komputerowych Heroes of Might and Magic.

Religijnść mieszkańców Warszawy

Podczas badania sondażowego, przeprowadzonego w 2010 r. przez zespół socjologów z UKSW, 66% ankietowanych mieszkańców Warszawy zadeklarowało się jako osoby wierzące, a 6% jako osoby niewierzące. W samych tylko świątyniach katolickich Warszawy w każdą niedzielę odprawianych jest ponad 600 nabożeństw, a w dni powszednie – ponad 250 nabożeństw. Na msze te uczęszcza 32% wiernych archidiecezji warszawskiej, oraz 34% wiernych diecezji warszawsko-praskiej. Eucharystię przyjmuje około 15% wiernych.
Z Warszawy co roku wyrusza kilka pieszych pielgrzymek na Jasną Górę, w tym najbardziej znana i najliczniejsza w Polsce, 300-letnia Pielgrzymka warszawska oraz Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna i Praska pielgrzymka piesza.
W stolicy znajduje się kilka sanktuariów maryjnych – m.in. sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej z jej obrazem koronowanym w 1651 w obecności króla Jana Kazimierza (pierwsza koronacja obrazu maryjnego w Polsce). Matka Boska Łaskawa jest uznawana za główną patronkę Warszawy. Drugorzędnym patronem miasta jest bł. Władysław z Gielniowa, bernardyn z kościoła pw. św. Anny, zmarły w 1505 r. Patronem Warszawy ogłosił go papież Jan XXIII 19 grudnia 1962 r.

Samorząd

Wraz z transformacją ustroju w kraju odrodził się warszawski samorząd. Po wielu publicznych dyskusjach 18 maja 1990 Sejm uchwalił ustawę o ustroju Warszawy. 27 maja w demokratycznych wyborach samorządowych mieszkańcy Warszawy wybrali swoich przedstawicieli do siedmiu gmin-dzielnic. Na prezydenta Rada m.st. Warszawy wybrała urbanistę Stanisława Wyganowskiego, który pełnił już tę funkcję od 27 stycznia 1990 na mocy decyzji premiera Tadeusza Mazowieckiego. Warszawa po 56-letniej przerwie uzyskała szansę rozwoju zgodnego z wolą swoich mieszkańców.
W dniu 25 marca 1994 Sejm uchwalił następną ustawę o ustroju miasta stołecznego, wprowadzającą w stolicy podział na 11 niezależnych gmin, a największa z nich – gmina Warszawa-Centrum – dzieliła się dodatkowo na 7 dzielnic. Władzę stanowiącą prawo i kontrolną stanowiło 19 rad: Rada Warszawy, 11 rad gmin i 7 rad dzielnic, do których wraz z wejściem w życie w 1999 reformy podziału administracyjnego kraju i utworzeniem powiatu warszawskiego doszła kolejna – rada powiatu.
Po kolejnej nowelizacji tzw. ustawy warszawskiej z 2002 Warszawa stała się jednolitą gminą na prawach powiatu, składającą się z 18 jednostek pomocniczych – dzielnic. Prezydent Warszawy jest odtąd wybierany nie przez Radę m.st. Warszawy, ale w wyborach bezpośrednich, przez mieszkańców. Pierwszym prezydentem wybranym w ten sposób i pełniącym tę funkcję w nowym ustroju miasta był Lech Kaczyński.
Zakres działania władz miasta, władz dzielnic i zasady gospodarki finansowej określa Statut m. st. Warszawy, przyjęty przez Radę Warszawy w dniu 10 stycznia 2008.
Warszawa jest członkiem Związku Miast Polskich.

Obiekty sportowe

Największy obiekt sportowy w Warszawie to wielofunkcyjny Stadion Narodowy mieszczący 58 tys. widzów, na którym mogą się odbywać mecze piłkarskie, rugby, footballu amerykańskiego oraz widowiska rozrywkowe. Zastąpił dawny lekkoatletyczny Stadion Dziesięciolecia, który funkcjonował 1955–2007 i mieścił maksymalnie 100 tys. widzów. W Warszawie istnieją również: 31 tys. piłkarski stadion Pepsi Arena, lekkoatletyczne stadiony Gwardii Warszawa oraz Skry Warszawa oraz 7 tys. piłkarski Stadion Polonii.
W Warszawie jest także zlokalizowane kilkanaście hal sportowych w tym największa mogąca pomieścić na swoich trybunach 4 tys. widzów Hala Torwar, Tor wyścigów konnych na Służewcu, Tor łyżwiarski Stegny, kilka krytych lodowisk, kilkadziesiąt całorocznych basenów i kortów tenisowych, m.in. klubu sportowego Warszawianka. Mieszczą się tu siedziby Narodowego Centrum Sportu oraz Centrum Olimpijskiego.
W przeszłości kilkakrotnie podnoszono ideę zorganizowania w Warszawie igrzysk olimpijskich (Igrzysk Nadwiślańskich), w których miały być wykorzystane już istniejące, zmodernizowane obiekty sportowe, ale również nowe kompleksy i urządzenia sportowe. Pomysły te jednak nie doczekały się realizacji, z wyjątkiem pojedynczych budów lub modernizacji, takich jak Centrum Olimpijskie.

Muzea i galerie

W Warszawie mieści się wiele muzeów i galerii sztuki – tak państwowych, jak i prywatnych. Największe galerie to Zachęta i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, zaś największe warszawskie muzea to: Muzeum Narodowe, Zamek Królewski, Pałac w Wilanowie, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i otwarte w 2004 Muzeum Powstania Warszawskiego. Muzeum opiekuje się ponadstuletnim Fotoplastikonem Warszawskim w Al. Jerozolimskich – jedynym fotoplastykonem na świecie funkcjonującym od początku w miejscu powstania.
W marcu 2010, z okazji Roku Chopinowskiego zostało otwarte po pracach renowacyjnych Muzeum Fryderyka Chopina.
W najbliższych latach w rejonie pl. Na Rozdrożu ma powstać Muzeum Historii Polski, na Muranowie – Muzeum Historii Żydów Polskich, a w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki – Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Trwa budowa Muzeum Warszawskiej Pragi (oddziału Muzeum Historycznego m.st. Warszawy). Muzea te, mimo iż nie posiadają jeszcze własnych budynków, stale lub okresowo prezentują ekspozycje w innych lokalizacjach.
Warszawskie muzea i galerie uczestniczą w corocznej Nocy Muzeów.

Przemysł

W Warszawie od XIV w. funkcjonowało rzemiosło, z którego w 2. połowie XVIII w. rozwinął się przemysł manufakturowy – przed rozbiorami istniało kilkadziesiąt manufaktur. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej i rozbiorach ponowny rozwój przemysłu nastąpił w okresie Królestwa Polskiego, gdy do Warszawy przybyło wielu przedsiębiorców z zachodniej Europy, zaczęły też powstawać fabryki wyposażone w maszyny parowe, z częściowo zmechanizowanym procesem produkcyjnym. W strukturze przemysłu dominował przemysł włókienniczy, ponadto maszynowo-metalowy i spożywczy. Rozwój przemysłu ponownie zahamowały zniszczenia i represje celne po powstaniu listopadowym. W latach 60. XIX w. rozwinął się transport kolejowy, co umożliwiło zbyt towarów w całym Cesarstwie Rosyjskim, sukcesywnie zwiększało się zatrudnienie w przemyśle. Przed I wojną światową do największych zakładów należały Lilpop, Rau i Loewenstein, K. Rudzki i Spółka, Borman, Szwede i Spółka, Wulkan i Labor, istniało też bardzo wiele drobnych zakładów. Dominował przemysł maszynowo-metalowy (41% zatrudnionych). Największymi skupiskami przemysłu było Powiśle, Wola i Praga.
W okresie międzywojennym wybudowano wiele nowoczesnych zakładów. Do największych należały: Lilpop, Rau i Loewenstein, Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne, Fabryka Samochodów Osobowych i Półciężarowych Państwowych Zakładów Inżynierii, Państwowa Fabryka Karabinów oraz zakłady związane z lotnictwem. W 1938 w przemyśle Warszawy zatrudnionych było 108 tys. pracowników.
W obu wojnach światowych przemysł Warszawy poniósł olbrzymie straty – w I wojnie z powodu ewakuacji urządzeń produkcyjnych, w II wojnie wskutek bombardowań i wywozu urządzeń i materiałów przez okupanta.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne przeprowadziły nacjonalizację przemysłu, w rękach prywatnych pozostały tylko zakłady rzemieślnicze. Produkcję skoncentrowano w wielkich fabrykach, z których największymi były Huta Warszawa w obecnej dzielnicy Bielany, ZPC Ursus oraz Fabryka Samochodów Osobowych (FSO) na Pradze Północ. Dużymi skupiskami przemysłu były też Wola i Służewiec. Do lat 80. XX w. dominował przemysł maszynowo-metalurgiczny.
Po 1989 rozpoczął się proces prywatyzacji przemysłu, niektóre zakłady upadły z powodu niekonkurencyjności wyrobów, inne rozwijały się dzięki inwestycjom kapitału zagranicznego (m.in. Huta ArcelorMittal, Danone, E. Wedel). Zatrudnienie w przemyśle zmniejszyło się, część terenów dawnych zakładów przemysłowych została przeznaczona na funkcje usługowe i mieszkaniow^e.

Budżet Miasta

Dochody miasta w 2009 wyniosły 10,1 mld złotych, a wydatki – 11,3 mld złotych. Różnicę stanowi deficyt budżetowy wynoszący 1,2 mld złotych. Zadłużenie stolicy w 2010 wyniosło 50,9% czyli około 5,9 mld złotych. Dochody w budżecie gminy są jedne z najwyższych na 1 mieszkańca w Polsce (4. miejsce w 2008, wynosiły 6.005 zł). Największe dochody miasta pochodzą z podatku dochodowego od osób fizycznych i firm mających siedzibę w Warszawie (45,5%), z kredytów i obligacji (22,8%) oraz z podatków lokalnych płaconych przez mieszkańców (15,8%). Największe środki z budżetu miasta przeznacza się na transport i łączność (25,7% wydatków), oświatę i wychowanie (19,8%) oraz gospodarkę mieszkaniową (10,5%). 1 mld złotych ze swoich dochodów miasto oddaje dla biedniejszych gmin (tzw. janosikowe).
Agencja ratingowa Moody’s Investors Service w 2008 oceniła międzynarodowy rating miasta stołecznego Warszawy na poziomie A2 z perspektywą stabilną (w skali od Aaa, A1, A2, A3 – najniższa), a w 2009 i 2010 podtrzymała tę ocenę. Przesłankami dla nadania takiej oceny były pozytywne wskaźniki ekonomiczno-społeczne, dobre wskaźniki działalności bieżącej w ostatnich latach oraz niskie wskaźniki zadłużenia i obsługi długu^.

Dekret Bieruta

Dnia 26 października 1945 roku wydany został Dekret o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, znany jako Dekret Bieruta. Na mocy dekretu na własność gminy m.st. Warszawy przechodziły wszelkie grunty w przedwojennych granicach miasta (ok. 14,146 ha). Dekret w założeniach miał ułatwić odbudowę stolicy. Dotychczasowi właściciele mogli składać wnioski o przyznanie wieczystej dzierżawy, jednak nie wszyscy zdołali złożyć takie wnioski, a niektórych wniosków nie rozpatrywano i ich własność odbierano, łamiąc dekret. W praktyce odebrano ok. 25 tys. prywatnych właścicieli (według różnych źródeł) od 20 do 40 tys. nieruchomości. Całość odebranego dekretem mienia po odbudowie miasta według cen nieruchomości po 2000 roku szacowana jest na ok. 40 mld zł.
Po upadku PRL dekret Bieruta pozostał w mocy, nie przeprowadzono systemowej reprywatyzacji, poszczególne nieruchomości były i są zwracane po długotrwałych procesach sądowych. Wskutek braku ustawy reprywatyzacyjnej w Warszawie skupowano roszczenia od przedwojennych właścicieli. Obecnie ok. 2/3 gruntów w przedwojennych granicach miasta objęte są ujawnionymi lub potencjalnymi roszczeniami. Nieuregulowanie własności gruntów bardzo utrudnia procesy inwestycyjne i rozwój miasta. Wartość przewidywanych odszkodowań (przy wysokości 20% wartości utraconych nieruchomości) szacuje się obecnie na ok. 15 mld zł, co znacznie przekracza roczny budżet miasta. Tylko w ciągu 5 miesięcy 2012 roku wojewoda mazowiecki wypłacił 52 mln zł odszkodowań, a Urząd m.st. Warszawy – 70 mln.
Do rozwiązania kwestii własnościowej niezbędne jest zaangażowanie władz państwowych i środków z budżetu państwa (dekret Bieruta był aktem prawa stanowionym przez ówczesną władzę ustawodawczą – prezydenta Krajowej Rady Narodowej). Prace nad ustawą reprywatyzacyjną zapowiadane są od ponad 20 lat – od początku transformacji ustrojowej w Polsce (w 2001 projekt ustawy uchwalony przez Sejm RP został zawetowany przez ówczesnego Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego).
W ostatnim czasie warszawscy posłowie rządzącej Platformy Obywatelskiej zapowiedzieli szybkie opracowanie projektu ustawy reprywatyzacyjnej.

Mokotów , Wilanów i Ursynów

W południowej części Warszawy (Mokotów, Wilanów i Ursynów) zachowało się kilka zabytków architektury sakralnej i rezydencjonalnej z XVII-XIX wieku o wysokiej klasie artystycznej i historycznej. Z okresu panowania Jana III Sobieskiego zachował się kościół Bernardynów na Czerniakowie (proj. Tylman z Gameren) oraz zespół pałacowo-parkowy na Wilanowie, którego pałac (1670-1686, proj. Augustyn Locci) z zachowanymi barokowymi komnatami (m.in. Wielki Salon Karmazynowy) i wystrojem (m.in. malowidła Jerzego Eleutera Siemiginowskiego) pełnił funkcję rezydencji zwycięzcy odsieczy wiedeńskiej. Z okresu klasycyzmu pochodzą Królikarnia na Mokotowie (proj. Dominik Merlini), Pałac Krasińskich na Ursynowie (proj. Piotr Aigner) oraz Pałac Potockich na Natolinie (proj. Szymon Bogumił Zug), klasycystyczny dwór Ksawerego Pusłowskiego, neogotycki Pałac Szustra i eklektyczna Żółta Karczma (proj. Francesco Maria Lanci, obecnie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego). Z architektury militarnej zachowały się zabudowania Twierdzy Warszawa (m.in. forty Mokotów, Służew, Służew).

Ochota

Na obszarze Ochoty zachowały się głównie zabytki architektury mieszkaniowej i przemysłowej z XIX i XX wieku. Do najcenniejszych zaliczane są Filtry Lindleya wzniesione w latach 1883–1886 według projektu Williama Heerleina Lindleya. Zachował się komplet zabudowań, m.in. siedziba dyrekcji, wieża ciśnień, hale filtrów powolnych, zakład filtrów pospiesznych, zbiorniki wodne i komory podziemne. Przy Alejach Jerozolimskich i ul. Narutowicza kilka eklektycznych kamienic czynszowych. W centrum Ochoty eklektyczny kościół NMP (proj. Oskar Sosnowski). Z okresu międzywojennego zachował się duży zespół osiedli mieszkaniowych (m.in. Kolonia Staszica, Kolonia Lubeckiego), willi oraz budynków użyteczności publicznej (m.in. Gmach Ministerstwa Komunikacji, XXI LO).

Wola , Bemowo i Włochy

Na terenie przemysłowej Woli zachowała się częściowo zabudowa z okresu XIX-wiecznej industrializacji Warszawy. Są to m.in. zakład Platerniczy Norblinów, neoromańska elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie (obecnie siedziba Muzeum Powstania Warszawskiego), dawna gazownia z neoromańskimi zbiornikami gazu w formie rotundy, wieżą ciśnień i zabudowaniami (obecnie Muzeum Gazownictwa), fabryka Lilpop, Rau i Loewenstein. Z zabytków o charakterze militarnym m.in. fragmenty zabudowań twierdzy Warszawa: forty P, Blizne, Chrzanów. Sztukę sakralną Woli egzemplifikują neoromański kościół Św. Augustyna na Nowolipkach(proj. Edward Cichocki i Józef Huss), neogotycki kościół Świętych Stanisława i Wojciecha (proj. Konstantyn Wojciechowski) ponadto cerkiew prawosławna św. Jana Klimaka. We wschodniej części dzielnicy Cmentarz Powązkowski z licznymi zabytkowymi nagrobkami i rzeźbami gł. z XIX i XX w.

Bielany i Zoliborz

Najcenniejszymi zabytkami na terenie dzielnicy Bielany są Kościół Matki Bożej Królowej Polski na Marymoncie (XVII-XIX w. proj. m.in. Tylman z Gameren), kościół Św. Marii Magdaleny na Wawrzyszewie (XVII-XIX w.) zespół kościelno-klasztorny Kamedułów (XVIII wiek) oraz Pałac Brühla na Młocinach, wszystkie cztery obiekty cechuje styl późnobarokowy. Z obiektów militarnych m.in. zabudowania warszawskiej Cytadeli, oraz fortyfikacje Twierdzy Warszawa (m.in. fort Wawrzyszew). W centrum Żoliborza zachowała się modernistyczna zabudowa z okresu międzywojennego. Są to osiedla Żoliborz Dziennikarski, Żoliborz Oficerski i Żoliborz Urzędowy, wzniesione w latach 20. i 30. XX wieku, według projektów m.in. Tadeusza Tołwińskiego, Kazimierza Tołłoczkę, Aleksandra Bojemskiego.

Ujazdów i

Głównym zabytkiem historycznego Ujazdowa jest barokowy zamek Ujazdowski wzniesiony w roku 1624 przez Matteo Castelliego na miejscu starszej rezydencji książecej. Obecnie siedziba Centrum Sztuki Współczesnej. Nieopodal na Agrykoli pomnik Jana III Sobieskiego dłuta Franciszka Pincka z 1788 roku. Łazienki Królewskie założone zostały w drugiej połowie w XVIII wieku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Całe założenie było zrealizowane przez architektów królewskich: Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera, kolejne zabudowania w pierwszej tercji XIX wieku zaprojektował Jakub Kubicki. Centrum założenia tworzy Pałac Na Wyspie, z zachowanym niemal kompletnie wystrojem wnętrz (m.in. Sala balowa, Gabinet Króla, Galeria Obrazów). Dekorację malarską i rzeźbiarską wykonał m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch. Klasycystyczny wystrój wnętrz i wyposażenie zachował również Pałac Myślewicki (m.in. Sypialnia i Sala Jadalna) i Biały Domek (m.in. Pokój Bawialny, Sala Jadalna). W Starej Pomarańczarni mieści się Galeria Rzeźby Polskiej. Ponadto na terenie Łazienek znajdują się m.in. Stara i Nowa Kordegarda, Podchorążówka, Teatr na Wyspie, Ermitaż. Z XIX-wiecznej zabudowy Łazienek wyróżnia się Belweder zbudowany w latach 1818-1822, proj. Jakuba Kubickiego. Tenże architekt wzniósł także m.in. Świątynię Egipską i stajnię.

Traktat Krolewski

Trakt Królewski rozpoczyna się od placu Zamkowego, biegnie ulicami Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Alejami Ujazdowskimi i prowadzi do rezydencji królewskich na Łazienkach i na Wilanowie. Przy Krakowskim Przedmieściu, przeważa zabudowa barokowa z XVII-XVIII wieku (kościoły i rezydencje magnackie), a ponadto zachował się cenny zespół budowli klasycystycznych (głównie pałace) i eklektycznych (hotele i kamienice czynszowe) z XIX stulecia. Jednolity, klasycystyczny charakter nadano zabudowie ulicy Nowy Świat (do Alei Jerozolimskich). Kościół Świętej Anny (dawny kościół bernardynów, obecnie kościół akademicki) barokowo-klasycystyczny zachował fragmenty gotyckie (sklepienia kryształowe w dawnych zabudowaniach klasztornych, fragmenty prezbiterium) i renesansowe (kaplice boczne). Kościół karmelitów bosych (seminaryjny) barokowy (proj. Isidoro Affaita i Efraim Szreger) zachował niemal kompletny barokowy wystrój wnętrza z XVII-XVIII wieku. Kościół Wizytek z XVIII w. (proj. m.in. Gaetano Chiaveri, Efraim Szreger i Jakub Fontana) z bogato zdobioną fasadą i wystrojem wnętrza (rzeźby Jana Jerzego Plerscha, obrazy Tadeusza Kuntzego). Monumentalny kościół Świętego Krzyża (Misjonarzy) z XVIII wieku (proj. m.in. Józef Szymon Bellotti, Jakub Fontana), późnobarokowy zachował mimo zniszczeń wystrój z XVIII wieku. Zespół epitafiów znanych Polaków (m.in. Stanisława Małachowskiego, Władysława Reymonta i Fryderyka Chopina). Przed fasadą figura Chrystusa niosącego krzyż z 1858 roku (autor Andrzej Pruszyński). Pośrodku placu Trzech Krzyży klasycystyczny kościół Świętego Aleksandra (proj. Piotr Aigner). Spośród dzieł architektury rezydencjonalnej wyróżniają się barokowe i klasycystyczne pałace: Czapskich (1680-1707, przebudowany w XVIII i XIX wieku), Potockich (XVIII wiek), Koniecpolskich (1643, Constantino Tencalla, przebudowany przez Piotra Aignera w XIX wieku), zespół budynków Uniwersytetu Warszawskiego, z pałacami Kazimierzowskim (XVII i XIX wiek, projekt Giovanni Trevano przebudowany przez Dominika Merliniego), Tyszkiewiczów (schyłek XVIII wieku, według projektu Stanisława Zawadzkiego) i Uruskich (1844-1847 rok, projekt Andrzej Gołoński). Przy Nowym Świecie wznosi się pałac Staszica (1820-1823 rok, projekt Antonio Corazzi). Spośród budynków mieszkalnych wyróżnia się zespół barokowych kamienic w końcowym ciągu Krakowskiego Przedmieścia nieopodal placu Zamkowego, m.in. Roesena (nr 83), Wilhelma Duponta (nr 85), Prażmowskich (nr 87), oraz kamienica Aleksandra Johna. Cennym przykładem historyzmu są dwa neorenesansowe hotele: Europejski i Bristol (projektu Henryka i Władysława Marconiego). Przy Królewskim Trakcie zachowały się także zabytkowe pomniki: barokowa figura Matki Boskiej Pasawskiej w Warszawie z XVII wieku, księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika, wykonane przez Berthela Thorvaldsena oraz Adama Mickiewicza autorstwa Cypriana Godebskiego.

Nowe Miasto

Lokowane w roku 1408 Nowe Miasto zachowało do dziś późnogotycką farę NMP (XV-XVI wiek) wraz z wolnostojącą dzwonnicą. Pozostałe kościoły Nowego Miasta wzniesiono w stylu barokowym. Kościół Świętego Jacka (Dominikanów) posiada XVII wieczne prezbiterium o formach gotyckich. Wewnątrz zachował się częściowo wystój barokowy (m.in. kaplica Kotowskich proj. Tylmana z Gameren, zespół rzeźb, w tym Ecce Homo Antoniego Osińskiego). Przy Rynku Nowego Miasta kościół i klasztor sakramentek proj. Tylmana z Gameren (w kościele zachował się nagrobek Marii Karoliny z Sobieskich). Kościół Franciszkanów (proj. Karol Bay, Jakub Fontana i inni) zachował XVIII ołtarze z XVII-wiecznymi obrazami (m.in. przeniesiony z Lubiąża Chrystus w Ogrójcu Michaela Willmanna). Z dawnych rezydencji magnackich zachowały się barokowe pałace Raczyńskich z 1786 roku (proj. Jan Chrystian Kamsetzer), Sapiehów z 1731-1736 roku (proj. Jan Zygmunt Deybel) oraz klasycystyczny pałac Sierakowskiego (proj. Jakub Kubicki). Z zabudowy mieszkalnej m.in. kamienice przy ul. Freta.

Zamek Królewski i plac Zamkowy

Zamek Królewski, będący wcześniej jedną z głównych rezydencji książąt mazowieckich w obecnym stanie jest wierną rekonstrukcją barokowej budowli z XVII i XVIII wieku, dzieła m.in. Matteo Castellego, następnie Joachima Jaucha, Gaetana Chiaveriego, Carla Friedricha Pöppelmanna, Dominika Merliniego. Pomimo zniszczeń w latach 1939 i 1944, dzięki systematycznym ewakuacjom zachował się bogaty wystrój sal (m.in. Balowa, Audiencjalna, Tronowa, Marmurowa) z XVIII wieku, w tym liczne dzieła sztuki związane z dworem króla Stanisława Augusta (m.in. zespół wedut Canaletta, poczet królów Polski Marcella Bacciarellego, ponadto obrazy Rembrandta Uczony przy pulpicie i Dziewczyna w kapeluszu). Od strony południowej do Zamku przylega barokowy pałac pod Blachą, dzieło Jakuba Fontany budowane do 1730 roku. Przed zamkiem wznosi się Kolumna Zygmunta III Wazy, postawiona w 1644 roku (Clemente Molli, Augustyn Locci, i Constantino Tencalla). W obrębie placu zachowały się kamienice z XVI-XVIII wieku m.in. zespół czterech kamienic pod np. 1/13, Mansjonaria i kilka innych.

Stare Miasto

Z okresu średniowiecza, do dziś zachował się zespół zabytków z późnego średniowiecza (w znacznym stopniu odbudowane i zrekonstruowane). Zachował się układ urbanistyczny z regularnym układem ulic i centralnie położonym rynkiem. W jego obrębie gotycka archikatedra (wcześniej fara staromiejska i kolegiata) Świętego Jana Chrzciciela, wielokrotnie rozbudowywana, przebudowywana, po ostatniej wojnie zrekonstruowana w stylu gotyku mazowieckiego. Wewnątrz ocalał późnogotycki krucyfiks z początku XVI wieku, ponadto fragmenty wystroju (m.in. kaplica Baryczkowska) z XVII i XVIII wieku. Miejsce pochówku książąt mazowieckich, królów, prezydentów i ważnych osobistości Polski (m.in. Stanisław August Poniatowski, Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, August Hlond, Stefan Wyszyński). Obok barokowy dawny kościół Jezuitów, z najwyższą na Starówce wieżą. Ponadto dawny kościół Augustianów pw. Św. Marcina, przebudowany w XVIII wieku w duchu baroku.
Na terenie Starego Miasta powstawała zwarta zabudowa dla miejskiego patrycjatu, z XV-XVIII wieku charakteryzująca się spójnością form architektonicznych. Tworzą ją kamienice, głównie trzy- i cztero-kondygnacyjne z trzema traktami wewnątrz i dwu-, trój- i czteroosiowymi elewacjami z prostokątnymi oknami i ozdobnymi portalami (wiele z nich ocalało zawieruchę wojenną). Ponadto kamienice charakteryzują się wysokimi dachami z lukarnami na poddaszu, ponadto część z nich dodatkowe nadbudówki (tzw. latarnie) służące do oświetlenia schodów mieszczących się w środkowym trakcie. Część elewacji kamienic zachowała dekorację elewacji. Najwięcej tego typu dzieł znajduje się przy Rynku Starego Miasta (m.in. kamienice Winklerowska, Fukierów, pod Świętą Anną, Falkiewicza, Baryczków, Długoszowa) oraz przy innych ulicach np. kamienice Pod Okrętem, zespół kamienic przy ulicy Kanonia.
Stare Miasto otoczone jest murami obronnymi (XIII-XVI wiek) z basztą Prochową i Barbakanem.

Po 1939 roku.

1 września 1939 roku hitlerowskie Luftwaffe rozpoczęło bombardowanie miasta i rozpoczęła się II wojna światowa Dowództwo nad obroną stolicy powierzono generałowi Walerianowi Czumie (3 września został mianowany komendantem obrony miasta stołecznego), oraz generałowi Juliusza Rómmla (od 8 września dowódcy Armii Warszawa). Bohaterska obrona trwała do 28 września, oprócz wojska, stolicę broniła ludność cywilna, którą wspierał prezydent Stefan Starzyński. W okresie okupacji hitlerowskiej Warszawa znalazła się w obrębie Generalnego Gubernatorstwa podległego III Rzeszy. Celem nazistów było całkowite zgermanizowanie Warszawy (m.in. tzw. plan Pabsta) stąd też miała tu miejsce masowa eksterminacja warszawian (liczne egzekucje, deportacje, wysyłki do obozów koncentracyjnych, obozów zagłady, na roboty do Rzeszy etc.). Licząca przed wojną około 300 tys. gmina żydowska była głównym celem nazistowskiego terroru. W roku 1941 powstało getto, które dwa lata później mimo powstania zostało zlikwidowane, mieszkańców wymordowano, a cały teren getta zrównano z ziemią. Mimo hitlerowskiego terroru od początku okupacji Warszawa była wielkim centrum ruchu oporu i walki z okupantem. Intensywność i różnorodność form, m.in. formowanie wojska, masowe akcje zbrojne, mały i duży sabotaż, tajna działalność oświatowo-kulturalna, ratowanie dzieł sztuki, działalność rozmaitych ośrodków kierowniczych i działających w konspiracji stronnictw i grup politycznych uczyniły Warszawę siedzibą władz Polskiego Państwa Podziemnego i Komendy Głównej Armii Krajowej. 14 września 1944 roku Armia Czerwona wyzwoliła spod władzy hitlerowskiej prawobrzeżną Warszawę. Terror okupanta niemieckiego z jednej i niebezpieczeństwo ekspansji dyktatury stalinowskiej z drugiej strony było asumptem zorganizowania przez AK w ramach akcji „Burza” powstania warszawskiego, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku i objęło całą lewobrzeżną Warszawę. Trwało ono 63 dni, oprócz powstańców z okupantem bohatersko walczyła także znaczna część ludności cywilnej. O upadku zdecydowała oprócz dostatecznego braku pomocy z zewnątrz, wzmożona eksterminacja ludności przez nazistów (m.in. rzezie na Woli i Ochocie). Po kapitulacji, hitlerowcy w ramach zemsty wygnali większość mieszkańców, a zabudowę miasta systematycznie niszczyli. W czasie powstania po stronie polskiej zginęło 16 tys. powstańców i około 150 tys. ludności cywilnej. Ogółem podczas wojny, zginęło ok. 700 tys. warszawian. 17 stycznia 1945 zakończyła się okupacja hitlerowska, Armia Czerwona i Ludowe Wojsko Polskie zajęły lewobrzeżną Warszawę.
W okresie stalinizmu miały miejsce liczne represje przedstawicieli opozycji, państwa podziemnego, w 1948 utworzono PZPR, która odtąd posiadała monopol władzy państwowej. Wskutek centralizacji państwa stała Warszawa stała się głównym centrum administracyjnym i politycznym kraju. W roku 1952 po raz pierwszy w polskiej Konstytucji pojawił się zapis o stołeczności Warszawy. 14 maja 1955 roku został podpisany Układ Warszawski. Jeszcze w 1945 roku w celu odbudowania Warszawy powołano SFOS oraz BOS. W pełni historycznie odbudowano Stare i Nowe Miasto, Trakt Królewski wraz z okolicami i większość pojedynczych obiektów. W pozostałych przypadkach budowano w duchu modernizmu i socrealizmu, czego przykładem jest Pałac Kultury i Nauki. Odbudowano mosty, unowocześniono sieć komunikacyjną (m.in. trasa W-Z). Kolejne inwestycje prowadzono w dalszych latach. Warszawa otrzymała sieć nowych arterii komunikacyjnych (m.in. Wisłostradę, Trasę Łazienkowską, Trasę Toruńską), wzniesiono Dworzec Centralny. Nastąpiła silna industrializacja (m.in. przemysł samochodowy, metalurgiczny, elektroniczny, farmaceutyczny, budowlany, odzieżowy, spożywczy) i urbanizacja (osiedla mieszkaniowe m.in. Bródno, Jelonki, Tarchomin, Targówek, Ursynów-Natolin-Kabaty). Przez cały okres PRL-u w Warszawie kształtował się ruch opozycyjny. Rozwijała się współczesna awangarda w sztuce, oprócz „Zachęty” nowymi wielkimi centrami sztuki nowoczesnej stały się m.in. CSW w Zamku Ujazdowskim, Galeria Foksal. W 1973 roku rozpoczęła się odbudowa Zamku Królewskiego. 2 czerwca 1979 w Warszawie rozpoczęła się pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II w Polsce. Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie odbyły się obrady Okrągłego Stołu, które zapoczątkowały transformację ustrojową. Powołano lokalny samorząd i dokonano demokratyczne wybory przedstawicieli rad siedmiu dzielnic (Żoliborz, Wola, Ochota, Mokotów, Śródmieście, Praga Północ, Praga Południe). W 1994 roku dokonano reformy administracyjnej stolicy. Pierwszymi prezydentami miasta po okresie PRL byli kolejno Stanisław Wyganowski, Mieczysław Bareja, Marcin Święcicki, Paweł Piskorski i Wojciech Kozak. Po uchwaleniu w 2002 nowej tzw. ustawy warszawskiej, Warszawa stała się jednolitą gminą miejską na prawach powiatu, która jest częścią województwa mazowieckiego składającą się z 18 dzielnic. Pierwszym prezydentem Warszawy według nowego ustroju został Lech Kaczyński, następnie przez krótki okres Mirosław Kochalski i Kazimierz Marcinkiewicz. Od 2006 funkcję tę pełni Hanna Gronkiewicz-Waltz. Po 1990 roku nastąpił boom budowlany, miasto stało się ważnym centrum finansowym i siedzibą inwestorów krajowych i zagranicznych. Spośród wielu inwestycji do największych zalicza się m.in. budowę metra (pierwsza linia oddana do użytku w 1995 r.), Stadionu Narodowego, Muzeum Powstania Warszawskiego, obwodnicy Warszawy, odbudowę historycznej zabudowy placu Teatralnego, renowację Krakowskiego Przedmieścia, przebudowę lotniska im. F. Chopina na Okęciu.

1795 - 1939

Po upadku Rzeczypospolitej Szlacheckiej w wyniku klęski insurekcji kościuszkowskiej (u jego schyłku miała miejsce rzeź ludności praskiej przez wojska rosyjskie) oraz III rozbioru w 1795 roku, Warszawę wcielono do Królestwa Prus. Oswobodzona przez wojska Napoleona w 1806 roku, stała się siedzibą Księstwa Warszawskiego. Podczas kongresu wiedeńskiego w 1815 roku obrano Warszawę jako stolicę Królestwa Kongresowego zależnego od cesarza rosyjskiego. W tym okresie powstały Aleje Jerozolimskie. W architekturze i sztuce dominował klasycyzm. Wzniesiono m.in. Teatr Wielki, Pałac Staszica i Belweder. W 1816 roku, dekretem cara Aleksandra I, powołany został Uniwersytet Warszawski z 5 wydziałami – teologii, prawa, medycyny, filozofii, nauki i sztuk pięknych. W mieście działały organizacje patriotyczne (m.in. Związek Wolnych Polaków, Towarzystwo Patriotyczne) i konspiracja przeciw zaborcy, który częstokroć łamał konstytucję. Patriotyczne środowiska warszawskie przygotowały powstania narodowowyzwoleńcze: 29 listopada 1830 wybuchło powstanie listopadowe, a w okresie 1863–1864 trwało powstanie styczniowe. W czasie powstania listopadowego 1830 Warszawa była siedzibą władz powstańczych (Rząd Tymczasowy). W 1831 wokół Warszawy miały miejsce nierozstrzygnięte i zwycięskie przez powstańców bitwy (m.in. pod Olszynką Grochowską, Wawrem, Białołęką) jednakże (m.in. po ataku na Wolę) powstanie zostało stłumione przez Rosjan wspartych posiłkami z Prus. W okresie powstania styczniowego 23 stycznia 1863 roku Warszawa była siedzibą powstańczego Rządu Narodowego. Po upadku powstania zniesiono Sejm, wojsko polskie i konstytucję, konfiskowano dobra, więziono, zsyłano na Sybir, zamknięto Uniwersytet i Towarzystwo Przyjaciół Nauk, zaprowadzono stan wojenny. Warszawa stała się do 1905 roku twierdzą. Represjom towarzyszyła rusyfikacja. W Warszawie powstało kilka cerkwi w tym największy Sobór Św. Aleksandra na placu Saskim (współczesna nazwa: plac Marszałka Józefa Piłsudskiego). Jednocześnie rozbudowywano infrastrukturę. Warszawa stała się ważnym węzłem kolejowym łączącym Kolej Warszawsko-Wiedeńską (budowa w latach 1845–1848) Kolej Warszawsko-Petersburską (oddano do użytku w roku 1862) Warszawsko-Terespolską (od 1867 r.) oraz Kolej Nadwiślańską (od 1877 r.). Ponadto wybudowano także kolej obwodową i wąskotorową (do Piaseczna). Nad Wisłą powstało kilka nowych mostów w tym Most Kierbedzia. W Od 1856 zaczęto na szerszą skalę stosować oświetlenie gazowe, w miejsce wcześniej stosowanych lamp olejowych. Dostawy gazu zapewniała wybudowana w tym samym roku Gazownia Warszawska. W 1881 uruchomiono pierwszą centralę telefoniczną. W 1881 za sprawą prezydenta miasta Sokratesa Starynkiewicza przystąpiono do budowy nowoczesnych wodociągów i kanalizacji według projektu Williama Lindleya. Od 1885 zaczęto instalować ogrzewanie wodne mieszkań i innych pomieszczeń. Wcześniej, w 1862 roku powstało Muzeum Narodowe. 1897 roku Warszawa liczyła 626 tys. mieszkańców i była największym po Petersburgu i Moskwie miastem w obrębie Cesarstwa Rosyjskiego. Rozwój sportu w stolicy zaowocował założeniem w 1911 roku Polonii a pięć lat później Legii. Podczas I wojny światowej od 4 sierpnia 1915 do 1918 roku Warszawa znalazła się pod okupacją niemiecką. 11 listopada 1918 Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową w Warszawie (14 listopada 1918 również pełnię władz cywilnych w stolicy) i naczelne dowództwo sił zbrojnych. W konsekwencji Warszawa stała się stolicą II Rzeczypospolitej. W okresie 13–26 sierpnia 1920, w czasie trwającej wówczas wojny polsko-bolszewickiej (mającej na celu m.in. podporządkowanie Polski ZSRR i ekspansję komunizmu na Zachód), na przedpolach Warszawy i okolicznych terenach rozegrała się bitwa warszawska. Punktem zwrotnym walk była bitwa pod Radzyminem, po której kontrofensywa Piłsudskiego zadecydowała o zwycięstwie. W okresie międzywojennym Warszawa stała się wielką metropolią, w roku 1939 liczyła 1 mln 350 tys. mieszkańców. Miała wówczas miejsce silna urbanizacja miasta, którą kierował prezydent miasta Stefan Starzyński; m.in. budowa ponad 100 tys. mieszkań z infrastrukturą (osiedla na Żoliborzu, Saskiej Kępie, Mokotowie), oddanie do użytku – Muzeum Narodowego, renowacja Pałacu Blanka, Arsenału, Pałacu Brühla, odkrycie średniowiecznych murów Warszawy, założenie muzeum na Zamku Warszawskim i Muzeum Piłsudskiego w Belwederze, rozwój infrastruktury (rozbudowa komunikacji miejskiej, budowa lotniska na Okęciu, przygotowanie projektu budowy mostu Piłsudskiego i sieci metra, modernizacja tras wylotowych Warszawy, modernizacja siedmiu szpitali). Ponadto założono wiele parków (m.in. park Sowińskiego, park Dreszera, Zieleniec Wielkopolski, Skarpa na Dynasach).